Tribolium castaneum. Το κόκκινο σκαθάρι των αλεύρων.

Σε μια πρόσφατη δημοσίευσή τους, επιτροπές του Ο.Η.Ε, εκτιμούν πως το Tribolium castaneum μαζί με το Tribolium confusum αποτελούν τον σημαντικότερο εχθρό αποθηκευμένων σπόρων σίτου και αλεύρου σε ολόκληρο τον πλανήτη ( ως δευτερογενή προσβολή ), γεγονός που κάνει, τα δύο αυτά έντομα, τα πιο επικίνδυνα για την ανθρώπινη, αλλά και τη ζωική παραγωγή. Όπως συνεχίζει η ανακοίνωση του Ο.Η.Ε., τα δύο αυτά είδη εντόμων θεωρούνται πλέον από τους πιο  <<δυναμικούς>>  εχθρούς της φυτικής παραγωγής.  Πρόκειται για ένα κολεόπτερο της οικογένειας των Tenebrionidae, με προέλευση από τις περιοχές της Ινδονησίας και Αυστραλίας. Αρχικά θεωρήθηκε χαμηλής προσαρμοστικότητας έντομο, δεν μπορούσε δηλαδή να επιβιώσει από τις περιβαλλοντικές συνθήκες ( κυρίως θερμοκρασία και υγρασία ) στις οποίες αρχικά εντοπίσθηκε. Μία ακόμη αρχική παραδοχή που έγινε ήταν πως επρόκειτο για ένα σχετικά <<καθιστικό>> έντομο ( που δεν του αρέσει να μετακινείτε σε μεγάλες αποστάσεις ) με μικρή ικανότητα ενεργητικής πτήσεως ( η ικανότητα του εντόμου να διανύει αποστάσεις πετώντας χωρίς τη βοήθεια του αέρα ). Δυστυχώς και οι δύο αυτές παραδοχές αποδείχθηκαν εσφαλμένες, καθώς η τάση του Tribolium castaneum να μετακινείτε σε μεγάλες αποστάσεις κάθε άλλο παρά μικρή είναι, αντίθετα, από την εφαρμοσμένη εντομολογία, αποδείχθηκε πως τόσο η μεταναστευτικές τάσεις ( επιθυμία για μετανάστευση ), όσο και οι μεταναστευτικές ροές ( ικανότητα για μετανάστευση ) του T. Castaneum είναι πολλή μεγάλες! Σ΄ αυτό βοήθησε αποτελεσματικά και η κατάρριψη της δεύτερης , αρχικής, παραδοχής σχετικά με τη μικρή ικανότητα ενεργητικής πτήσεως. Σε μια σειρά πειραμάτων που έγιναν, αποδείχθηκε πως αντίθετα με ό, τι πιστεύονταν  η ενεργητική ικανότητα πτήσεως του εντόμου είναι πολλή μεγάλη. Δύο ήταν τα δεδομένα που αρχικά οδήγησαν τους επιστήμονες σ΄ αυτή την εσφαλμένη παραδοχή. Α) η μικρή ενεργητική ικανότητα πτήσεως του είναι μικρή, αλλά αυτό αφορά την ημερήσια ικανότητά του ή και την εβδομαδιαία ακόμα και την μηνιαία. Η ενεργητική ικανότητα πτήσεως του T. castaneum είναι μεγάλη ( ή θα μπορούσαμε να πούμε θα μπορούσε να είναι μεγάλη ) στη διάρκεια της ζωής του ( του ακμαίου ). Β) Είναι από τα πιο μακρόβια έντομα αποθηκευμένων προϊόντων, μπορεί να ζήσει ακόμη και τρία ( 3 ) χρόνια ( ο καθηγητής Δρ. Μπουχέλος δίνει δύο  χρόνια ). Επιπλέον η ικανότητά του να προσβάλει και άλλα αποθηκευμένα προϊόντα, του εξασφάλισε όχι μόνο την δυνατότητα να μεταναστεύσει αλλά και να επιβιώσει στα σημεία μετανάστευσης.  Το T. castaneum προσβάλει κυρίως σιτάρι και αλεύρι, μπορεί όμως να προσβάλει, με μεγάλη ευκολία και όσπρια, πίτυρα, ελαιώδεις σπόρους, μπαχαρικά, ρίζες, φρούτα, καρπούς. Τα στοματικά του μόρια δεν του επιτρέπουν να διαρρήξει άρτιους σπόρους και γι’ αυτό τον λόγο προσβάλει σπασμένους ή προσβεβλημένους, από άλλα έντομα, σπόρους. Είναι πολύ εύκολο να ταυτίσεις το T. castaneum με το T. confusum. Είναι πολλές οι ανατομικές και μορφολογικές διαφορές τους, αν κανείς τα παρατηρήσει προσεκτικά, η σημαντικότερη όμως είναι η διαφορά στα τελευταία άρθρα των κεραιών τους. Τα τρία ( 3 ) ακροτελευταία άρθρα της κεραίας του Τ. castaneum είναι πολύ πιο πεπλατυσμένα από αυτά του T. confusum, σχηματίζοντας το κλασσικό σχήμα της ροπαλοειδούς κεραίας. Το T. castaneum έχει από 3 έως 5 γενεές το χρόνο ( πολλά πανεπιστήμια δίνουν έως 6 γενεές ). Το θηλυκό γεννά έως 800 αυγά ανά έτος ( 600 δίνει ο Δρ. Μπουχέλος ), συνήθως πάνω στα προϊόντα ή τους σπόρους. Το ηθικολογικό στοιχείο του θηλυκού που θα πρέπει να σταθούμε είναι το φαινόμενο της πολυανδρίας. Πολυανδρία είναι το φαινόμενο εκείνο κατά το οποίο το θηλυκό έρχεται  σε σύζευξη με περισσότερα από ένα αρσενικά. Η πολυανδρία εξασφαλίζει στο θηλυκό καλύτερη ποιότητα σπέρματος, επιπλέον εξασφαλίζει και μεγαλύτερη ποσότητα σπέρματος, γεγονός που είναι πολλή σημαντικό. Το ζευγάρωμα με αυξημένο αριθμό αρσενικών ακυρώνει την πιθανότητα ευρέσεως του θηλυκού με σπερμα-εξαντλημένου αρσενικού και ταυτόχρονα ομαλοποιεί το ενδεχόμενο εύρεσης μη συμβατού γενετικά σπέρματος. Το μήκος του σώματος του ακμαίου ατόμου είναι 3-4 mm. το χρώμα της προνύμφης στα πρώτα στάδια ( έχει πέντε προνυμφικά στάδια ) είναι λευκό – υπόλευκο, ενώ στα επόμενα στάδια φέρουν ισχυρότερα χιτινισμένο δερμάτιο, γεγονός που τους δίνει ένα χρώμα κίτρινο – υποκίτρινο. Τα ενήλικα διαχειμάζουν μέσα στο αλεύρι ή στους αποθηκευμένους σπόρους. Μπορούν να ζήσουν δύο ( 2 ) επιπλέον χρόνια ( άρα 2+1=3 χρόνια ) και να γεννούν έως 800 αυγά το χρόνο, όπως προαναφέραμε. Τα αυγά εκκολάπτονται σε ένα εύρος θερμοκρασιών μεταξύ 15 και 40 C, ενώ η υγρασία, στο στάδιο αυτό, δεν φαίνεται να επηρεάζει.  Η προνυμφική ανάπτυξη διαρκεί 1 – 3 μήνες ή και περισσότερο, ανάλογα με τη καταλληλότητα της τροφής, την υγρασία και τη θερμοκρασία. Μπορούν αν έχουν 3 – 5 ακόμα και 6 γενεές το χρόνο, προσοχή , σε μη θερμαινόμενους χώρους. Σε χώρους που θερμαίνονται, είναι προφανές, οι γενεές είναι περισσότερες. Φαίνεται πως θερμοκρασία μεταξύ 28 – 30 C και υγρασία 70 – 90 %, είναι το optimum για την ανάπτυξη του εντόμου, είτε στο στάδιο της προνύμφης, είτε στο στάδιο του ακμαίου.  Η καταπολέμηση του εντόμου γίνεται σε δύο επίπεδα. Το πρώτο αφορά το προϊόν και το δεύτερο τους χώρους παραγωγής ( π. χ. αλευρόμυλους ). Όσον αφορά το προϊόν, η απεντόμωση πρέπει να γίνει εντός του χώρου αποθήκευσης και αφού πρώτα βεβαιωθούμε για το εύρος ανθεκτικότητας των εντόμων στο σκεύασμα που θα χρησιμοποιήσουμε. Σε αποθήκες ή σιλό αποθήκευσης η εφαρμογή φωσφίνης φαντάζει μονόδρομος. Εκτός από την ανθεκτικότητα των εντόμων, σημαντικός παράγοντας είναι και η θερμοκρασία καθώς τα επίπεδά της θα μας καθορίσουν την διάρκεια της εφαρμογής. Όσο υψηλότερη είναι η θερμοκρασία τόσο λιγότερες ημέρες απαιτούνται ενώ θερμοκρασίες κάτω από 8 C είναι απαγορευτικές. Ένα άλλο σημείο που θα πρέπει να προσέξουμε είναι ο καλός ψεκασμός του χώρου και ειδικά των σημείων διαφυγής των εντόμων ( οι άκρες του πλαστικού κάλυψης ) με εντομοκτόνο επαφής, έτσι ώστε όσα έντομα μπορέσουν να <<δραπετεύσουν>> από το πλαστικό, να πατήσουν  στο εντομοκτόνο και να πεθάνουν. Ο χώρος, αν είναι αποθήκη, θα πρέπει να είναι καθαρός, να μην υπάρχουν πεταμένοι σπόροι σε όλο το εμβαδόν της αποθήκης και να μην υπάρχουν μεγάλες ποσότητες σκόνης ( αδρανοποίηση του εντομοκτόνου ). Όσον αφορά τους χώρους παραγωγής, μπορεί να γίνει  νεφελωψεκασμός, ή και ψεκασμός , με εντομοκτόνα επαφής. Στις περιπτώσεις αυτές θα πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή ώστε να καλυφθούν όλες οι επιφάνειες με εντομοκτόνο. Σε περιπτώσεις που οι μονάδες παραγωγής είναι απομονωμένες, μπορεί να γίνει και εφαρμογή φωσφίνης. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί, στην περίπτωση αυτή, είναι να καλυφθούν οι επιφάνειες που έχουν χαλκό και γενικότερα μέταλλα, καθώς η φωσφίνη είναι εξαιρετικά διαβρωτική. Θα πρέπει επίσης να δοθεί μεγάλη προσοχή στη στεγανοποίηση των κτηρίων ώστε να αποφύγουμε διαρροή  φωσφίνης. Εκείνη όμως η μέθοδος που είναι μακράν η καλύτερη είναι η θέρμανση. Τοποθετώντας ειδικές θερμάστρες σε όλους τους χώρους απεντόμωσης και διοχετεύοντας τη θέρμανση στην κάθε επιφάνεια και γωνία και ανεβάζοντας τη θερμοκρασία στους 55C και πάνω, επέρχεται ο θάνατος των εντόμων. Όπως και στην εφαρμογή φωσφίνης είναι πολλή σημαντική η στεγανοποίηση του χώρου, ώστε να μην υπάρξουν απώλειες θερμότητας. Επιπλέον θα πρέπει, πριν από την εφαρμογή θέρμανσης, οι χώροι να αδειάσουν από προϊόντα και να καθαριστεί καλά. Σκόνη αλεύρου, θα μπορούσε να είναι καταφύγιο για τα έντομα. Τα πλεονεκτήματα της θέρμανσης είναι πολλά. Πέραν από το γεγονός πως μιλάμε για μια καθαρή ( οικολογική ) απεντόμωση, έχουμε καλύτερα αποτελέσματα ακόμα και από την εφαρμογή φωσφίνης. Επιπλέον τα έντομα δεν έχουν τη δυνατότητα  αναπτύξεως ανθεκτικότητας ( προσαρμοστικότητα ). Η προσαρμογή σε ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες ( όπως η θερμοκρασία ) είναι μια πολύ πιο μακρόχρονη διαδικασία από ό, τι στα χημικά σκευάσματα.

Δρ. Σαββίδης Τάσος

Κρηνίδες Φιλίππων, 23/10/2016.